Heelkundige profylaxe (inleiding)

Het doel van antibioticumprofylaxe in de heelkunde is het verminderen van postoperatieve wondinfecties

Antibioticumprofylaxe is enkel aanbevolen:

  • voor heelkundige ingrepen met een hoog infectierisico
  • voor heelkundige ingrepen waarbij de gevolgen van een eventuele infectie zeer ernstig zijn
  • voor heelkundige ingrepen met gebruik van implantaten of prothesen (lichaamsvreemd materiaal vergroot het infectierisico en een eventuele infectie is moeilijk eradiceerbaar zonder verwijdering van het besmet materiaal)

De indicatiestelling is dus strikt gedefinieerd

Ingrepen worden meestal ingedeeld in:

► “Clean surgery” (< 2 % infectierisico; noch infectie, noch inflammatie; respiratoire, gastro-intestinale en urogenitale tractus blijven intact;
geen technische of hygiënische fouten tijdens de ingreep)
Geen profylaxe aangewezen (tenzij implantaten, cfr hoger)

► “Clean contaminated surgery” (≤ 10% infectierisico; openen van de respiratoire, gastro-intestinale of urogenitale tractus in gecontroleerde omstandigheden met gelimiteerde contaminatie;
geen technische of hygiënische fouten tijdens de ingreep)
Profylaxe is steeds aangewezen

► “Contaminated surgery” (≤ 20% infectierisico; aanwezigheid van traumatische wonden, majeure technische of hygiënische fouten, opening van de gastro-intestinale tractus met beperkte lekkage)
Profylaxe is steeds aangewezen

► “Dirty surgery” (> 30% infectierisico; bacteriën die postoperatieve infecties kunnen veroorzaken zijn reeds aanwezig in het operatieveld bij het begin of tijdens de interventie, majeure lekkage)
Geen profylaxe maar meestal antibiotherapie op te starten tijdens de ingreep

Een groot deel van de chirurgische interventies vallen onder “Clean surgery” en indien goed / aseptisch uitgevoerd wordt geen antibioticumprofylaxe aangeraden
Bij “Contaminated surgery" op vooraf bestaande infectiehaard of "Dirty surgery” bij majeure technische problemen (bv. intra-abdominale lekkage) is een antibiotherapie geïndiceerd (en dus geen “verlengde heelkundige profylaxe”)
Bij patiënten die reeds onder antibiotherapie staan vóór de heelkundige ingreep moet deze worden voortgezet (profylaxe kan in dergelijke context soms worden geannuleerd indien het toegediende antibioticum hetzelfde spectrum heeft als het profylactisch antibioticum). Bij intermittente toedening wordt een extra dosis toegediend 15-60min voor incisie, een continu infuus wordt doorgegeven tijdens de ingreep.

Heelkundige antibioticumprofylaxe kan/mag nooit langer dan 24 uur (na de eerste dosis) worden gegeven en enkel te overwegen bij implantaten

Voor uitzonderlijke situaties op basis van bv. klinische kenmerken van de patiënt of ingreep is overleg aangewezen (consult Microbiologie Infectiologie Team, tel. 4172 - MIT)

keuze antibioticum, dosis, tijdstip, duur, ...

Perioperatieve antibioticumprofylaxe wordt hoofdzakelijk intraveneus toegediend, zodat effectieve serum- en weefselspiegels worden bereikt
Voor de meeste ingrepen volstaat 1 gift preoperatief en stopt alle profylaxe bij het sluiten van de wonde

  • Cefazoline is het meest gebruikte antibioticum: dosis cefazoline kind (ouder dan 1 maand): 30 mg/kg IV (maximum 2 gram)
  • Indien anaerobe dekking vereist is, wordt metronidazol 15 mg/kg IV (maximum 500 mg) éénmalige dosis toegevoegd aan cefazoline (7,5 mg/kg bij neonaten <1200 g)
  • Indien vancomycine noodzakelijk is : 15 mg/kg IV, trage toediening

Profylaxe dient toegediend te worden zodat de piekconcentratie bereikt wordt bij het starten van de ingreep
Voor cefazoline betekent die 15-60 minuten vóór incisie

Extra dosis(sen) cefazoline?

  • Indien de ingreep langer duurt dan 3 uur is een bijkomende intra-operatieve toediening cefazoline (30 mg/kg IV) 3 uur na de vorige dosis noodzakelijk
  • Bij massief bloedverlies of transfusie kunnen extra doses aangewezen zijn
  • Profylaxe kan/mag nooit langer dan 24 uur worden gegeven

Bij patiënten die reeds onder antibiotherapie staan vóór de heelkundige ingreep moet deze worden voortgezet (profylaxe kan in dergelijke context vaak worden geannuleerd indien het toegediende antibioticum hetzelfde spectrum heeft als het profylactisch antibioticum)

penicilline allergie (IgE gemedieerde beta-lactam allergie)

In ongeveer 80 tot 90% van de patiënten met een verhaal van een allergische reactie op penicillines in de anamnese gaat het over gastro-intestinale intolerantie of viraal exantheem
Belangrijk is hierbij steeds na te vragen op een verhaal van 'angio-oedeem' of 'anafylactische shock'
De incidentie van anafylactische shock is 0,0004 tot 0,015%; hierbij komt kruisreactiviteit tussen penicillines en cefalosporines voor in ongeveer 2% van de gevallen
Zie ook Penicilline-allergie (beta-lactam allergie)

  • Bij gedocumenteerde IgE-gemedieerde allergie aan penicilline én aan cefalosporine bij “Clean surgery” en "clean-contaminated surgery" wordt vancomycine IV gebruikt in plaats van cefazoline
  • Voor kinderen ouder dan 1 maand geldt een dosering van 10 mg/kg (maximaal 1 gram). Vancomycine moet in minimaal een uur inlopen; dus te starten op de verpleegeenheid (anesthesie maakt hieromtrent afspraken)
  • Hernieuwde dosis vancomycine uitsluitend bij operatieduur langer dan 12 uur
  • Voor uitzonderlijke situaties op basis van klinische kenmerken van de patiënt of ingreep is overleg aangewezen (consult Microbiologie Infectiologie Team, tel. 4172 - MIT)